Iedereen zijn eigen bubbel 

Maandag en dinsdag kocht en las ik de Telegraaf, Trouw, Volkskrant en het Financieel Dagblad. Vandaag lees ik ons wijkkrantje. Morgen een andere krant of nieuwsbron. Andere blik, andere wereld. Verfrissend, verhelderend en ook confronterend.

Terwijl ik de verschillende nieuwsberichten lees, ervaar ik namelijk hoe moeilijk het soms is om open te blijven staan voor meningen van anderen die niet de mijne zijn. Zeker als het gaat over thema’s die mij raken. En dat zijn er nogal wat, in deze (verkiezings)tijd. En dat is best pijnlijk, want ik zie mezelf graag als iemand die openstaat voor een ander geluid en altijd bereid is om zaken vanuit verschillende invalshoeken te bekijken.

Ik doe dit omdat ik in mijn hoofd blijf horen wat een goede vriend afgelopen weekend tegen me zei: “Lin, ik verafschuw elk woord dat hij (politicus X) zegt en ik ben het hartgrondig met hem oneens, op alle punten. Maar ik dwing mezelf om naar hem te luisteren. Want je moet open blijven staan voor andere informatie. Niet in je eigen bubbel blijven. Want dat is gevaarlijk.”

Zie je wel, ik heb gelijk

Mijn vriend heeft gelijk. Want wij (wij mensen) zijn geneigd om actief op zoek te gaan naar informatie die steeds bevestigt hoe wij geloven dat de wereld in elkaar zit. Die strookt met onze meningen en overtuigingen over van alles. En informatie die daarmee in tegenspraak is, negeren we, of trekken we in twijfel. Zonder dat daar perse een logische reden of bewijs voor is. Met andere woorden, zonder dat we er bewust van zijn luisteren, kijken en lezen we selectief. Bewust of onbewust zoeken we steeds naar informatie die bevestigt dat we gelijk hebben en dat wat we geloven dat waar is, inderdaad klopt.

Ons feilbare brein: denkfouten

Dat doe ik, dat doe jij. Deze hele menselijke neiging of “denkfout” heet ook wel de “bevestigingsbias” of, in goed Engels, de “confirmation bias”. Daniel Kahneman en Amos Tversky deden jarenlang onderzoek naar dit soort denkfouten. Kahneman https://scholar.princeton.edu/kahneman/homewon er een Nobelprijs voor (Tversky overleed hiervoor helaas te vroeg). Ons leverde het een ook voor niet-wetenschappers goed leesbaar en toegankelijk boek op: “Ons feilbare denken”. Over hoe wij mensen oordelen vormen en besluiten nemen en de denkfouten die wij daarbij maken.

In het kort: wij oordelen vaak te snel, op basis van onvolledige en eenzijdige informatie en zijn graag met grote stappen snel thuis. Onder andere politici en marketeers weten dit heel goed en maken hier dankbaar gebruik van als zij proberen ons koop- en stemgedrag te beïnvloeden.

De confirmation bias: zie je wel, wat ik geloof is waar 

Hoe werkt dat dan, die confirmation bias, gekeken naar de aankomende verkiezingen? Stel, je hebt afgelopen maandag naar het RTL debat gekeken. Politicus (of politica) A, met wiens ideeën jij het eens bent, begint te praten. Grote kans dat het makkelijk voor je is om naar hem (of haar) te luisteren en dat wat A zegt, je ook makkelijk voor waar aanneemt, zonder je al te druk te maken of het ook gestaafd wordt met objectieve feiten. Het zou zomaar zo kunnen zijn dat je ongemerkt met je hoofd ja-knikkende bewegingen maakt.

Stel, politicus B begint vervolgens te praten (die een andere politieke kleur heeft dan jij en met wiens politieke ideeën je het niet eens ben). Grote kans dat het lastiger wordt om te blijven luisteren en je ondertussen – in plaats van te luisteren – in je hoofd argumenten begint te bedenken waarom het niet klopt wat hij (of zij) zegt of waarom je het oneens bent met zijn (of haar) ideeën. Of, zoals ik soms doe, je blokkeert eenvoudigweg alle informatie en zapt geïrriteerd naar een andere zender.

Informatie verandert geen meningen

In aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen is in 2019 onderzoek gedaan naar het mogelijke effect van deze specifieke denkfout op het politieke proces. In een experiment werd aan de deelnemers gevraagd of zij voor of tegen een aantal politieke stellingen waren. Vervolgens werden zij gepresenteerd met bewijs dat ofwel aantoonde dat de stelling juist was, ofwel kregen zij bewijs te zien dat aantoonde dat de stelling onjuist was. Ofwel een combinatie van beide. Wat opviel was dat dit weinig invloed had op hoe mensen over de stellingen dachten. Nagenoeg iedereen bleef bij zijn of haar oorspronkelijke standpunten.

Van diegenen die werden geconfronteerd met bewijs dat de stelling (waar zij voor waren) onjuist was, veranderde slechts 1/5 van mening. De rest bleef bij hun oorspronkelijke standpunt. Sterker, degenen die niet van mening veranderden werden alleen maar nog meer overtuigd van hun eigen gelijk. https://link.springer.com/article/10.1007/s11109-019-09526-z (Stanley, M.L., Henne, P., Yang, B.W. et al. Resistance to Position Change, Motivated Reasoning, and Polarization. Polit Behav 42, 891–913 (2020).

Van onbewust naar (meer) bewust

Ik beveel Kahnemans boek ‘Ons feilbare denken’ – juist nu – van harte aan. Omdat het helpt om meer bewust te worden van dit soort onbewuste denkprocessen. Zodat we bewuste(re) keuzes kunnen maken. Omdat het helpt om kritisch te blijven. Niet alleen op wat politici of mensen in onze omgeving roepen. Maar ook op onszelf. (Af en toe een andere krant lezen helpt trouwens ook. )

Omdat ik bang ben dat we anders met z’n allen maar blijven ronddobberen in onze eigen bubbels, voortdurend bevestigd in ons eigen gelijk. Geholpen door de algoritmes van sociale media die ons bereidwillig voeden met informatie die bevestigen wat wij al dachten (en eerder opzochten). In die bubbels wordt het steeds moeilijker om je open te stellen voor anderen die anders denken dan jijzelf. Want als jij voor bent, is de ander tegen. Of andersom. En als jij gelijk hebt, heeft de ander ongelijk. Toch? Dus “de ander” die anders denkt dan jij moet overtuigd worden. En als die ander zich niet laat overtuigen, dan kan je die ander en zijn of haar meningen ook gewoon blokkeren. Tv of radio gaat uit. Je houdt op met lezen omdat wat wordt geschreven niet is wat jij gelooft. Sommige mensen ga je uit de weg en/of je vermijdt zorgvuldig de heikele onderwerpen in gesprekken. Of je parkeert jezelf mentaal op een plek, ver weg, waar mensen die anders denken dan jij en hun ideeën, je niet kunnen bereiken.

Uit je bubbel 

Open blijven staan voor een ander en blijven luisteren is volgens mij het weefsel dat de boel bij elkaar houdt. Open voor een ander perspectief, voor de mens achter de opinie. Af en toe een vraag stellen. En dan ook luisteren naar het antwoord. Echt luisteren. Blijven luisteren, niet alleen naar de woorden die worden gezegd en die soms een beetje pijn doen. Ook naar wat iemand zegt achter die woorden. Want als je op die manier luistert, is mijn ervaring, blijkt die ander vaak helemaal niet zo anders.